مقدمه ای بر شناخت ساز سنتور:

    برای شناخت ساز سنتور به فرهنگ دهخدا می رویم. ساز سنتور در فرهنگ دهخدا به این شکل توصیف شده است: سنتور سازی است به شکل ذوزنقه که از سیم های بسیاری تشکیل شده است. این ساز دو زخمه یا مضراب نواخته می شود. این ساز اصالتی ایرانی دارد. تعداد سیم های سنتور معمولا 72 عدد می باشد. انواع مختلفی از ساز سنتور در بازار موجود می باشد که رایج ترین نوع آن سنتور 9 خرکی است که 72 تار دارد.

در ادامه ی این مقاله به بررسی تاریخچه ی ساز سنتور، شناخت ساز سنتور مشخصات و ویژگی های آن، بررسی مشخصات ظاهری ساز سنتور خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.

تاریخچه ی ساز سنتور:

    برای شناخت ساز سنتور باید با تاریخچه ی آن نیز کاملا آشنا بود. ساز سنتور سازی با اصالت کاملا ایرانی است. پیدایش و اختراع این ساز را به ابونصر فارابی نسبت داده اند. این ساز زیبا، خوش دست و گوش نواز، از طریق ایران به کشورهای همسایه و سایر نقاط این کره ی خاکی، راه یافت و امروزه در سراسر جهان شیفتگان خاص خود را دارد. اما تاریخچه ی این ساز اصیل به همین جا خاتمه نمی یابد. براساس پژوهش های انجام شده، ساز سنتور در زمان آشوریان و بابلیان نیز طرفداران خاص خود را داشته است یعنی 559 سال قبل از میلاد حضرت مسیح علیه السلام!

اما این ادعا بی پایه نبوده و برای مدارک این ادعا مستندی نیز وجود دارد. در سنگ تراشی هایی که از آن زمان باقی مانده است اثری از ساز سنتور نمایان می باشد. در یکی از این سنگ تراشی ها که به مناسبت بزرگداشت آشور بانیپال انجام شده بود؛ صفی دیده می شود که در میان آن سازی بسیار مشابه ساز سنتور قرار داشت. ابوالحسن علی بن حسین مسعودی گذشته نگار معروف که در سال 346 هجری قمری دار فانی را وداع گفت؛ هنگامی که از سازهای متداول و مرسوم دوران ساسانیان نام می برد؛ از ساز سنتور (که به شکل سنطور نگاشته شده بود) نیز به عنوان ساز متداول آن روزگاران می نویسد. هم چنین در کتاب های بسیار قدیمی و تالیفات ابونصر فارابی و ابوعلی سینا مکررا نام سنتور آمده است.

شناخت ساز سنتور مشخصات و ویژگی های آن:

    ساز سنتور تماماً از چوب ساخته شده است و روی آن سیم هایی قرار گرفته است که که روی دو ردیف خرک جای می گیرند. شکل کلی سنتور به مانند ذوزنقه است و ضلع بزرگ تر آن روبروی نوازنده قرار می گیرد. یک ردیف خرکی که در سمت راست سنتور قرار می گیرد به کناره ی راست ساز نزدیک تر است. این در حالی است که خرک های ردیف چپ ساز از کناره ی چپ ساز فاصله ی بیشتری دارند که به این فاصله اصطلاحاً پشت خرک می گویند.

همان طور که گفتیم سنتور 72 سیم دارد که این تعداد سیم به صورت دسته های 4 تایی از روی خرک عبور می کنند. لازم به ذکر است که هر 4 سیم هم کوک می باشند. حتی اگر یکی از سیم های موجود در این 4 سیم، کوکی متفاوت با بقیه سیم ها داشته باشد؛ صدای نت مربوطه کاملا اشتباه می شود. از این رو کوک کردن سنتور، امری بسیار حساس و زمان بر است. هر سیم به صورت جداگانه به گوشی هایی که در قسمت راست ساز قرار گرفته است؛ متصل می شوند. در طرف دیگر نیز توسط یک قلاب به قطعه ای به نام سیم گیر متصل می شوند.

لازم به ذکر است که برای کوک کردن ساز سنتور از وسیله ای به نام چکش یا کلید استفاده می شود. با استفاده از این وسیله می توان به خوبی گوشی های مربوطه را چرخاند و طول سیم را تغییر داد. با تغییر طول سیم، فرکانس صدای سیم تغییر کرده و در نتیجه ساز کوک شده است.

بررسی مشخصات ظاهری ساز سنتور:

    برای نواختن ساز سنتور و به طور کلی هر ساز دیگر، شما باید با مشخصات ظاهری آن ساز کاملا آشنا شوید. همان طور که در بالا بیان کردیم؛ ساز سنتور سازی ذوزنقه ای شکل است که در سنتورهای معمولی طول ضلع بلند موازی آن که روبروی نوازنده قرار می گیرد 90 سانتی متر است و ضلع موازی دیگر آن (ضلع کوتاه تر) 35 سانتی متر می باشد. هم چنین اضلاع مورب کناری ساز نیز 38 سانتی متر می باشند. ارتفاع جعبه ی ساز نیز  8 تا 10 سانتی متر است.

چوب مورد استفاده در این ساز از چوب گردو و یا سرو می باشد. روی جعبه ی ساز سنتور 2 سوراخ به شکل گل وجود دارد که علاوه بر زیبایی بصری باعث جذابیت، شفافیت و انعکاس صدای دلنشین ساز می شود. نوای ساز سنتور به گونه ای است که برای هم نوازی و یا دونوازی (دوئت) گزینه ی بسیار مناسبی می باشد. صدای این ساز کمی بیشتر از اکتاو است و این یعنی طیف گسترده ای از صدا را در بین سایر سازهای دیگر دارد.    

شناخت ساز سنتور با جزئیاتی دقیق تر:

    جنس سیم های مورد استفاده در ساز سنتور دو نوع می باشند. سیم های سفید که از آلیاژ نیکل ساخته شده اند برای تولید صداهای زیر و نازک و سیم های زرد که از آلیاژ برنج تولید می شوند برای ایجاد صداهای بم و کلفت، از جمله سیم های مورد استفاده در ساز سنتور می باشند. شاید برای شما سوال پیش بیاید که در سالیان قبل که سیم های مفتولی به شکل امروزی وجود نداشتند؛ سنتور نوازان چه تدبیری لحاظ می کردند؟ چیزی که از 100 سال قبل در دسترس است این است که در آن زمان به جای سیم از روده ی گوسفند استفاده می کردند. این که در هزاران قبل نیز ساخت سنتور به همین شیوه بوده است یا نه، کسی چیزی نمی داند جز خدای متعال.

در خصوص مضراب های سنتور باید بگوییم که در گذشته مضراب ها نمد نداشتند ولی امروزه به دلیل لطافت در صدای ساز از نمد در سر مضراب استفاده می شود. سر مضراب، ساقه، حلقه و دم 4 قسمت اصلی مضراب می باشند.

در پایان از لطف و عنایت شما نسبت به این مقاله کمال تشکر و قدردانی را داریم. امید است تا با مطالعه ی این مقاله، مطالب مفیدی را در خصوص شناخت ساز سنتور کسب کرده باشید. به امید موفقیت همه ی شما عزیزان. ایام به کام​